هشت مسئلۀ اساسی دین از زبان شاگرد امام صادق علیه السلام
روزى امام صادق (عليه السلام) خطاب به شاگردانش فرمود: تاكنون چه چيزى از من آموخته ايد؟
يكى از شاگردان  امام گفت: هشت مسئله آموخته ام.
امام صادق (عليه السلام) فرمود: آنها را برايم بيان كن. شاگرد گفت:
1. ديدم هر محبوبى حبيب خود را هنگام مرگ رها مى كند و از او جدا مى شود، پس همت  خود را برای چیزی صرف کردم كه از من جدا نشود و مرا تنها نگذارد؛ بلكه در تنهائى، مونس من باشد و آن عمل خير است كه پس از مرگ نيز با من است چنان که خداوند متعال فرمود: «مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً يُجْزَ بِه» (1)
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: احسنت، آفرين.
2. گروهى را ديدم كه به حسب و نسب خود و گروهى ديگر به مال و فرزند خود افتخار می کنند و حال آنكه اين ها فخر ندارد. من فخر عظيم را در كلام خدا ديدم كه فرمود: «اِنَّ اَكرَمَكُم عِندَاللهِ اَتقيكُم» (2)؛ پس تلاش كردم نزد خدا، كريم باشم.
امام صادق (عليه السلام) فرمود: احسنت، آفرين.
3. ديدم مردم به لهو و لعب و شادى، سرگرم هستند و شنيدم كه خداوند فرمود: «واَما مَن خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفسَ عَنِ الهَوى فَإِنَّ الجَنَّةَ هِىَ المَأوى»(3)؛ هر كس از خداى خويش، بر انجام گناه بترسد و نفس خويش را از هوى و هوس باز دارد، جايگاه او بهشت است. بنا براين سعى كردم هوى و هوس را از خودم دور كنم و بر طاعت و عبادت الهى مداومت ورزم.
امام صادق (عليه السلام) فرمود: احسنت، آفرين.

4. ديدم هر كس چيزى بدست مى آورد، در حفظ او مى كوشد در حالى كه خداوند مى فرمايد: «مَن ذاَالَّذى يُقرِضُ اللهَ قَرضاً حَسَناً فَيُضاعِفهُ لَهُ وَ لَهُ اَجرٌ كَريمٌ» (4) هر كس به خداوند و در راه او قرض الحسنه بدهد، پس خدا آن را چند برابر به او بر گرداند و ثواب بسيارى به او خواهد داد.
پس من مضاعفه را دوست دارم و چيزى را محفوظتر از آنچه نزد خدا باشد نمى بينم. به همين جهت هرگاه چيزى عزيز و بزرگ به دست مى آورم به وسيلۀ آن به خدا رو مى آورم و در راه خدا به مصرف مى رسانم تا ذخيره اى براى آخرت باشد كه به آن نياز پيدا خواهم كرد.
امام صادق (عليه السلام) فرمود: احسنت، آفرين.
5. ديدم بعضى از مردم به بعضى ديگر حسد ورزند و خداوند مى فرمايد: «نَحنُ قَسَّمنا بَينَهُم مَعيشَتَهُم فِى الحَيوةِ الدُّنيا وَ رَفَعنا بَعضَهُم فَوقَ بَعضٍ دَرَجاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعضُهُم بَعضا سُخرِيا وَ رَحمَةُ رَبِّكَ خَيرٌ مَمايَجمَعُونَ»(5)؛ ما روزى مردم را در زندگانى دنيا ميان ايشان قسمت کرديم و بعضى را بر بعضى ديگر برترى بخشيديم تا براى رفع نيازمندی هاى خود، ديگران را بكار گيرند و با همكارى، نيازهاى يكديگر را بر طرف سازند و رحمت پروردگار تو بهتر است از آنچه مردم در دنيا انباشته مى كنند.
پس وقتى دانستم رحمت واسعۀ الهيه از آنچه مردم جمع مى كنند بهتر است، به هيچكس حسد نورزيدم و بر آنچه از دنيا از دست دادم، تأسف نخوردم.
امام صادق (عليه السلام) فرمود: احسنت، آفرين.
 
امام صادق (عليه السلام)  فرمود: به خدا سوگند، تورات، انجيل، زبور، فرقان و ساير كتب آسمانى به اين مطالب هشت گانه بر مى گردد.
 
6. ديدم بعضى از مردم با بعضى ديگر در مسائل دنيوى و لذات نفسانى، دشمنى مى ورزند و شنيدم كلام خدا را كه فرمود: «اِنَّ الشَّيطانَ لَكُم عَدُوُّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوا»(6) پس به دشمنى با شيطان روى آوردم و از دشمنى با غير او اعراض كردم.
امام صادق (عليه السلام) فرمود: احسنت، آفرين.
7. ديدم مردم در طلب رزق و جمع مال بسيار تلاش مى كنند و خود را بزحمت مى اندازند در حالى كه شنيدم خداوند فرمود: «وَ ما خَلَقتُ الجِنَّ وَالاِْنْسَ اِلا لِيَعْبُدُونَ * مااُريدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ ما اُريدُ اَنْ يُطعِمُونَ * اِنَّ اللهَ هُوَ الرَّزاقُ ذُوالقُوَّةِ المَتينُ» (7)؛ هدف خلقت جن و انس، معرفت و پرستش خداوند است. من از مردم روزى و اطعام نمى خواهم، همانا خدا روزى رسان توانا و نيرومند است.
پس دانستم وعدۀ خدا حق و سخن او راست است. آنگاه به وعدۀ او آرام گرفتم و به سخن او راضى شدم و به حقی که او بر من دارد، توجه کردم و از آنچه براى من نزد غير اوست روى گرداندم.
امام صادق (عليه السلام) فرمود: احسنت، آفرين.
8. ديدم گروهى از مردم به سلامتى و نيروى بدنى خود و بعضى ديگر به كثرت اموال و جمعى به كثرت اولاد اعتماد کرده  و به آيندۀ خويش دل خوش كرده اند، در حالى كه شنيدم خداوند فرمود: «وَ مَن يَتَّقِ اللهَ يَجعَل لَهُ مَخرَجا * وَ يَرزُقهُ مِن حَيثُ لايَحتَسِبُ وَ مَن يَتَوَكَّلُ عَلَى اللهِ فَهُوَ حَسبُهُ اِنَّ اللهَ بالِغُ اَمرِهِ قَد جَعَلَ اللهُ لِكُلِّ شَيى ءٍ قَدرا»(8)؛ كسى كه تقواى الهى پيشه سازد، خداوند او را از شبهات و مشكلات و فتنه هاى دنيا و شدائد و خطرات آخرت، به سلامت بيرون خواهد آورد و از راهى كه تصور نمى كند و به حساب نمى آيد، روزى او را خواهد داد. هر كس بر خدا توكل كند، خدا او را كفايت کند و به هدف و مرادش مى رساند و خداوند براى هر چيزى اندازه اى قرار داده است.
بنابراين من بر خدا توكل كردم و اعتمادم از غير او زائل شد.
امام صادق (عليه السلام) پس از شنيدن اين هشت مطلب فرمود: به خدا سوگند، تورات، انجيل، زبور، فرقان و ساير كتب آسمانى به اين مطالب هشت گانه بر مى گردد.

پی نوشت

1. نساء، 123.

2. حجرات، 13.

3. نازعات، آيات 41 تا 40.

4. حديد، آيه 11.

5. زخرف، آيه 32.

6. فاطر، آيه 6.

7. ذاريات، آيات 56 تا 58.

8. طلاق، آیه 43.
 
منبع
ارشاد القلوب، باب 52.