وجوه استعمال دعا در قرآن
وجه نخستین دعا به معنای گفتن بود چنانکه خداوند در سوره اعراف گفت «فَما کَانَ دَعْوَاهُمْ إذ جَاءَهم بَأسنا»1 یعنی (ما کانَ قُولهم إذ جاءَهم عذابٌنا)
وجه دوم دعا به معنای پرستیدن بود چنانکه در سوره انعام گفت: «قُلْ نَدْعُوا مِن دونِ اللهِ ما لا ینفَعُنا ولا یَضُرُّنَا»2یعنی (أنَعْبُدُ من دونِ الله)
وجه سوم دعا به معنای کسی را آواز دادن بود. چنانکه در سوره انبیاء گفت: «ولا یَسْمَعُ الصّمُّ الدُّعاء»۵
وجه چهارم دعا به معنای یاری خواستن بود، چنانکه در سوره بقره گفت: «وَادْعُوا شُهَداءَکم من دونِ اللهِ إنْ کُنتُم صادقین»3 یعنی (استعینوا به شرکائکم…)
وجه پنجم دعا به معنای پرسیدن بود. چنانکه در سوره بقره گفت: «قالُوا اُدعُ لنا رَبَّک یُبَینُ لَنا ما لَوْنُها …»4 یعنی (سَلْ لَنا ربّک)
وجه ششم دعا به معنای خواستن بود. چنانکه در سوره اعراف گفت: «اُدعُ لَنا رَبّک بما عَهدَ عِندکَ…» 5یعنی (سَل لَنا ربَّک) »6
حسین بن محمد دامغانی از علمای قرن پنجم، هفت وجه برای کلمه دعا آورده است. شش وجه اول، همان شش وجهی است که هارون بن موسی به آن اشاره داشت. وجه هفتم را که در واقع از (مُبرد) ادیب معروف میباشد چنین ذکر کرده است.
«وجه هفتم دعا به معنای عذاب و هلاکت است، چنانکه خدای متعالی که در سوره معارج میفرماید:«کَلا آنها لَظَی نَزَّاعةً لِلشَّوی. تَدْعوا مَن أدْبَرَ و تَوَلَّی.»7 و هرگز اهل دوزخ نجات نیابند آتش سر و صورت و اندامشان را بسوزاند و آنان را که از خدا روی گردانیدند و با حق مخالفت کردند عذاب و هلاک فرو میبارد.
ثعلبی یکی از مفسرین گوید: (دعاک الله) یعنی خدا تو را بمیراند. نصر از قول خلیل میگوید اعرابی میگفت: (دعاک الله به معنی این است که خدا تو را تعذیب کند.)8
تا این جا مجموعاً هفت وجه و کاربرد برای واژه دعا ومشتقات آن در قرآن ذکر شد که البته محدود و منحصر به این موارد نیست.
روشن است که در بررسی جامع باید به تک تک آیات پرداخت و وجوه کاربردی آن را کامل کرد.
……………..
1. اعراف ۵
2. انعام، ۷۱
3. انبیاء، ۴۵
4.. بقره، ۲۳
5.. بقره، ۶8
6. اعراف، ۱۳۴
7.. هارون بن موسی، الوجوه والنظائر فی القرآن الحکیم، تحقیق وتصحیح دکتر حاتم صالح الضامن، عراق، بغداد، ۱۴۰۹ق، حرف دال ماده دعو، ص ۱۲۰
8. معارج، ۱۵ و ۱۶ و ۱۷
