تخریب بقیع
تخریب بقیع، خراب کردن آرامگاهها و بناهای مذهبی و تاریخی قبرستان بقیع در مدینه به دست وهابیان است. وهابیان دو بار، یکی در ۱۲۲۰ و دیگری در ۱۳۴۴ قمری با بدعت شمردن بنای بر قبور و زیارت، به تخریب اماکن و بقعههای بقیع پرداختند. تخریب بقیع اعتراضات شدیدی را در کشورهای مسلمان از جمله ایران برانگیخت.
با ظهور وهابیت در حجاز، که از اعتقادات ابن تیمیه الهام گرفته و بنای بر قبور و زیارت آنها را با توحید ناسازگار میداند، هرگونه بنایی بر قبور تخریب شد. در سال ۱۲۲۰ق وهابیان مدینه را محاصره کردند. پس از تسلیم شدن شهر، سعود بن عبدالعزیز همراه توقیف و تصرف همه اموال موجود در خزائن حرم نبوی، دستور ویران کردن همه گنبدهای بقیع را صادر کرد.[۱]
گویا وهابیان نخستین گروهی هستند که با دیدگاه مذهبی، مراقد و بارگاهها را ویران کردند. گاه کسانی جز وهابیان، به بهانه وجود کتابهایی در نکوهش خلفا در حرم بقیع، کوشیدند این بارگاهها را ویران کنند؛ اما موفق نشدند.[۲] وهابیان افزون بر ویرانی قبرهای طائف، جده، کربلا و جاهای دیگر[۳]، مهمترین هدف خود را در ویران کردن بارگاهها و گنبدهای موجود در مکه و مدینه متمرکز ساختند.
بارگاه امامان چهارگانه و گنبد حضرت فاطمه(س) موسوم به بیت الاحزان در حمله نخست وهابیان در همان سال از میان رفتند یا خسارت جدی به آنها وارد شد.[۴] به گزارش عبدالرحمن جَبَرتی، نیروهای وهابی پس از یک سال و نیم محاصره و ایجاد قحطی در مدینه وارد شهر شدند و جز مرقد نبوی دیگر بارگاهها را از میان بردند.[۵]
دولت عثمانی لشکری برای تصرف مدینه فرستاد و در ذیالحجة ۱۲۲۷ق. آن شهر را بازپس گرفت. برخی از بارگاهها در سال ۱۲۳۴ق. به دستور سلطان محمود ثانی (حکومت: ۱۲۲۳-۱۲۵۵ق.) بازسازی شد[۶]؛ چنان که برخی گزارشها از وجود بارگاه پس از این سالها حکایت میکند. از جمله کسانی که از بارگاه امامان(ع) دیدن و گزارش کردهاند، حسام السلطنه فرزند عباس میرزا قاجار، نایب السلطنه است که در سفر حج خود به سال ۱۲۹۷ قمری به مدینه نیز رفته و بارگاه امامان و بیت الاحزان را زیارت کرده است.[۷] او بیش از ده بنا و بارگاه را در بقیع معرفی کرده است. بقعه امامان چهارگانه(ع) محرابی داشته و در سمت چپ آن ضریحی سبز چوبین بر مزار امامان بوده است. بیت الاحزان حضرت فاطمه(س) پشت بقعه امامان بوده است.[۸] سفرنامه حاج ایازخان قشقایی در ۱۳۴۱ قمری یعنی دو سال و اندی پیش از تخریب(۱۳۴۴ق.) حاوی گزارشهایی از بناهای بقیع است. به گفته او، امامان چهارگانه شیعه در یک بقعه(بارگاه) جای داشتهاند؛ اما مدفن هر یک معلوم بوده است. ایازخان همچنین از بقعههای ابراهیم فرزند پیامبر و عبدالله بن جعفر طیار در بقیع و نیز بقعه صفیه عمه پیامبر و عاتکه بنت عبدالمطلب، ام البنین مادر حضرت عباس و چند تن دیگر از بنی هاشم واقع در کوچهای نزدیک بقیع یاد کرده است. به ظاهر، او از واپسین زائران ایرانی است که بیت الاحزان بقیع را زیارت کرده است.[۹]
وهابیان بار دیگر در صفر۱۳۴۴ قمری به مدینه حمله کردند. [۱۰] در این حمله به حرم شریف نبوی و اماکن مذهبی خسارتهایی وارد شد که خشم مسلمانان جهان را در پی داشت. در رمضان همان سال، مفتی وهابیان، شیخ عبدالله بُلَیهد، از مکه وارد مدینه شد و با تاکید بر اندیشه وهابیت، برای تخریب قبور، زمینهسازی کرد.[۱۱] بدین ترتیب در ۸ شوال ۱۳۴۵ق، بقعههای بقیع تخریب گردید.[۱۲]
شیعیان، در سالگشت این واقعه که با عنوان یوم الهدم شهرت یافته، مجالسی برگزار میکنند و به مرثیهخوانی و یادآوری حادثه تخریب بقیع میپردازند.
………………………
1. من اخبار الحجاز و النجد، ص۱۰۴؛ البقیع قصة التدمیر، ص۸۴.
2. صفویه در عرصه فرهنگ، ج۲، ص۷۸۳، ۸۴۲.
3. عجائب الآثار، ج۳، ص۴۰۹؛ کشف الارتیاب، ص۱۵، ۱۹- ۲۱.
4. عجائب الآثار، ج۳، ص۹۱.
5. عجائب الآثار، ج۳، ص۹۱.
6. پنجاه سفرنامه، ج۳، ص۱۹۶.
7. حسام السلطنه، دلیل الانام فی سبیل زیارة بیت الله الحرام، ص۱۵۲.
8. حسام السلطنه، دلیل الانام، ص۱۵۲.
9. ایازخان قشقایی، سفرنامۀ حاج ایازخان قشقایی به مکه، مدینه و عتبات عالیات در روزگار احمد شاه قاجار، ص۴۵۵.
10. البقیع قصة التدمیر، ص۱۱۳-۱۳۹؛ بقیع الغرقد، ص۴۹.
11. البقیع قصة التدمیر، ص۱۱۳-۱۳۹؛ بقیع الغرقد، ص۴۹.
12. نجمی، تاریخ حرم ائمه، ۱۳۸۰، ص۵۱ (البته این منبع، تاریخ را ۱۳۴۴ نقل کرده که به نظر نادرست است)
